Według zgodnej opinii archeologów, teren dzisiejszej środkowej, wschodniej i południowej Arizony był częścią wielkiego przedkolumbijskiego obszaru kulturowego nazywanego Oasisamerica. Obszar ten obejmował Utah, Arizonę, Nevadę, południową Californię, Colorado, New Mexico i południowo-zachodnią część stanu Texas w USA, oraz stany Chihuahua, Sonora i Baja California w Meksyku. Wpływy kultur Oasisamerica (nazwa używana głównie w Meksyku; w USA używa się częściej nazwy Greater Southwest) rozciągały się na ogromnym obszarze od Pacyfiku po Rio Grande i jeszcze dalej na wschód, i od dzisiejszego Salt Lake City po Denver i cały północny Meksyk. Na obszarze Oasisamerica dominowały cztery główne kultury: Ancestral Pueblo (Anasazi i Ute) w okolicy dzisiejszych Four Corners, w północnej Arizonie i w Utah, Hohokam na obszarze Arizony i południowej części pustyni Sonora, Mogollon (wym. mogojon) na północ od łańcucha Sierra Madre Occidental na pograniczu Arizony i Nowego Meksyku wraz z meksykańskim stanem Chihuahua, oraz Patayan w dzisiejszej Kaliforni i na obszarze meksykańskiego stanu Baja California aż do wybrzeża Pacyfiku.
Ruiny glinianej wioski Indian Hohokam Zdjęcie: Archiwum
Badania archeologiczne wykazały, że w historii Hohokam można wyodrębnić trzy, wyraźnie różniące się od siebie okresy: Pionierski (1 po Ch. - 750), Kolonialny (750 po Ch. - 1100) i Klasyczny (1100 po Ch. - 1450). Od 7 wieku po Ch. Hohokam budują sieć prostych kanałów irygacyjnych, dzięki którym nie tylko przetrwali w surowych warunkach pustyni, ale ich kultura rozwinęła się o wiele bardziej niż innych ludów tej części Ameryki, i dzieki którym Hohokam stali się ludem w pełni osiadłym. Szybko nauczyli się budować trudniejsze w konstrukcji ale niewymagające bezustannego oczyszczania, solidne kanały wykładane gliną, wypieczoną w arizońskim słońcu na kamień, zanim wpuszczano do nich wodę. Hohokam budowali też skomplikowane systemy tam i zapór, które wraz z kanałami pozwalały na skuteczną gospodarkę wodną. W tym samym czasie Hohokam zaczynają budować solidne domy z wypalanych na słońcu glinianych cegieł adobe. Prawdopodobnie sztuki używania gliny jako materiału stosowanego na dziesiątki sposobów nauczyli się od żyjących tu jeszcze wtedy Indian Anasazi, z którymi mieli bardzo przyjacielskie stosunki. Wkrótce po osiedleniu się na równinach południowej Arizony, powstały tu dziesiątki dużych osiedli z budynkami komunalnymi, spichlerzami i boiskami do gry w piłkę. Jako pierwsi w tym regionie Hohokam tworzyli piękną biżuterię i używali kwasów do trawienia wzorów w metalu. Hohokam skonsolidowali się jako odrębny lud i zaczęli budować pierwsze zwarte osiedla w okolicy rzeki Gila na 1,000 lat przed przybyciem białych. W latach 300 - 500 po Ch. Hohokam są już farmerami, hodują kukurydzę i dziesiątki innych roślin, bawełnę i tytoń, a od 600 r. również bardzio pożyteczną agawę. Setki mil kanałów irygacyjnych pozwoliło na wspaniały rozwój i trwanie ich cywilizacji przez półtora tysiąca lat. Kilkaset lat później, to właśnie ich kanały, wymagające jedynie oczyszczenia, pozwoliły na osiedlenie się białych osadników w rejonie Phoenix i Tucson.
Nazwę Hohokam nadał tej kulturze archeolog Harold Gladwin jeszcze w latach 30-tych XX wieku, kiedy okazało się jasne, że odkrywane stanowiska archeologiczne stanowią unikalną grupę w ramach wielkiej, zróżnicowanej cywilizacji Oasisamerica. Nikt nie wie jak ci ludzie nazywali siebie samych i swoje osiedla ani jak brzmiał ich język, ale żyjący tu Indianie Pima nazywali te miejsca huhu-kam, co w języku O'odham znaczy "wszystko zużyte", a w odniesieniu do ludzi - "ci, którzy odeszli", ci, których już nie ma. Gladwin uznał, że określenie to najbardziej pasuje to tajemniczej kultury odkrywanej na amerykańskim południowym zachodzie i termin Hohokam stał się oficjalną nazwą tej kultury i jej przedstawicieli.
Hohokam (wym: hou-hou-kam) byli ludem rolniczym, ale szybko nauczyli się zaawansowanych technik budowlanych i inżynieryjnych. Uprawiali kukurydzę, fasolę, sqash i dziesiątki innych roślin zapewniających im niezależność i przez kilkaset lat mieli duże nadwyżki żywności, którą wymieniali na wyroby innych ludów. Wiadomo, że prowadzili rozległy handel z okolicznymi plemionami, a nawet z odległymi o 2 i pół tysiąca mil Majami na półwyspie Yukatan, o czym świadczą znalezione w ich osadach, pochodzące od Majów wyroby i ceramika. W osadach Hohokam archeologowie znaleźli wiele dowodów na ich związki z Majami na półwyspie Yukatan i w dzisiejszej Gwatemali, nie jest jednak pewne, czy kontakty te były bezpośrednie, czy też odbywały się za pośrednictwem innych plemion. Ponieważ pochodzenie Hohokam jest nieznane, badacze wysnuwają z tego wniosek, że Hohokam byli zdolnymi kupcami, i że podejmowali dalekie wyprawy, że musieli więc znać astronomię i geografię, albo że pochodzą z Mezoameryki, może nawet byli spokrewnieni z Majami albo byli jednym z plemion żyjących w imperium Majów, które migrowało na północ. Niektórzy sądzą nawet na podstawie znalezionych w ich osiedlach obiektów pochodzacych od Majów, że Hohokam to Majowie, którzy wywędrowali z Yukatanu i osiedlili się w Arizonie w czasach, kiedy kultura Majów dopiero się krystalizowała. Mogłyby o tym świadczyć osiadły tryb życia, architektura a nawet boiska do gry w piłkę. Na tym jednak kończą się podobieństwa do Majów i nie ma żadnych konkretnych dowodów na poparcie tej tezy, poza odłamkami ceramiki. Elementy kultury Hohokam przypominające wielkie kultury Mezoameryki wyglądają bardziej na podpatrzone, albo przejęte od innych plemion. Hohokam nie byli nigdy aż tak zaawansowani cywilizacyjnie. Nie mieli wysoko rowiniętej matematyki ani astronomii, która u antycznych Majów stała na bardzo wysokim poziomie (znali i stosowali pojęcie zera w matematyce, wiedzieli o istnieniu ciał niebieskich niewidocznych gołym okiem, potrafili obliczać skomplikowane orbity setek gwiazd, itd.). Zanim zaczęli budować domy i całe osiedla z niewypalanej cegły, Hohokam byli koczownikami tak jaki wszystkie inne plemiona Północnej Ameryki. Przez całe wieki budowali co najwyżej częściowo wkopane w ziemię, prymitywne szałasy kryte trawą i błotem, a solidne osiedla nauczyli się wznosić dopiero po osiedleniu sie w sąsiedztwie Anasazi, od których przejęli wiele osiągnięć cywilizacyjnych. Kultura Majów promieniowała nie tylko na Mezoamerykę, ale najprawdopodobniej również i tu i wszędzie tam, dokąd docierali ich kupcy. Niewykluczone też, że zapędzały się tu również wyprawy wojenne Majów, zwłaszcza w późnym okresie istnienia ich cywilizacji, kiedy nieodwołalnie chyliła się ona ku upadkowi. Większość upadających imperiów broni się przez zniknięciem serią wojen. Wiadomo, że Majowie widzieli własny upadek i pod koniec istnienia swojego państwa składali coraz więcej krwawych ofiar z ludzi. Przez wiele lat sądzono, że Majowie byli jednym z nielicznych pokojowych ludów Mezoameryki, ale pogląd ten został całkowicie zarzucony po odkryciu wielu malowideł ściennych przedstawiających najbardziej okrutne sceny wojenne, sceny egzekucji i składania przerażających ofiar. Wiadomo też, że pod koniec istnienia ich cywilizacji, prowadzonymi bezustannie przez kilkaset lat polowaniami na niewolników wśród słabszych i prymitywniejszych plemion, Majowie doprowadzili do całkowitego wyludnienia wielu obszarów wokół i na terenach swojego imperium. Wojny i wyprawy po niewolników dalej na północ, były więc całkiem prawdopodobne.
Archeologowie sądzą, że Hohokam stali się ludem osiadłym około roku 500 naszej ery, ale istnieją pośrednie dowody, że budowali małe osiedla nawet 500 lat wcześniej. Wiadomo, że żyli w okolicach pustyni Sonora już na początku naszej ery. Odkąd uprawa roli i hodowla w dużej mierze zastąpiły zbieractwo i myślistwo, hordy koczowników mogły przestać się przemieszczać i zacząć budować stałe osady. Działo się tak wszędzie gdzie ludzie odkrywali techniki rolnicze i opanowywali sztukę irygacji. Podobnie było i tu. Największy rozkwit kultury Hohokam to lata 1300 - 1450 po Ch. Powstały wtedy setki osiedli i wiosek z okazałymi budowlami publicznymi, boiskami do gry w piłkę i domami mieszkalnymi. Niedługo przed przybyciem Hiszpanów, wioski Hohokam zaczynają być otaczane wysokimi murami, co sugeruje, że ich mieszkańcy zaczęli się czuć zagrożeni. Niedługo potem - około roku 1450 - większość wiosek Hohokam w szybkim tempie pustoszeje i w chwili pojawienia się tu Hiszpanów, Hohokam są już historią. Z tego samego okresu pochodzi też większość "cliff dwellings", osad budowanych w najbardziej niedostępnych pieczarach i rozpadlinach w pionowych ścianach kanionów przez Anasazi i Ute dalej na północy i przez Hohokam w Arizonie. Są to konstrukcje wyraźnie obronne sugerujące, że i oni czuli sie zagrożeni.
Istnieje co najmniej kilka teorii próbujących wytłumaczyć tajemnicze zniknięcie Indian Hohokam. Oficjalna teoria podaje, że najbardziej prawdopodobnym powodem ich przeniesienia się w inne rejony były długotrwałe susze i załamanie się kultury opartej na rolnictwie. Niektórzy historycy sądzą, że Hohokam dotknęła jakaś katastrofa biologiczna - plaga chorób, katastrofa genetyczna lub populacyjna, itd. Niewyjaśnione do dziś jest jednak również zniknięcie w tym samym prawie czasie żyjących trochę bardziej na północ Indian Anasazi, a jeszcze wcześniej Indian Ute. Najbardziej prawdopodobna, choć najrzadziej cytowana, wydaje się być teoria o wytępieniu osiadłych plemion rolniczych przez napierające z południa i z północy wojownicze plemiona koczownicze. W tym samym mniej więcej czasie w Arizonie pojawiają się i już tu zostają liczne plemiona Apache i Comanche, a wraz z nimi kilkanaście nie mniej wojowniczych plemion z terenów dzisiejszego środkowego i północnego Meksyku, usuwających się spod nacisku potężnych imperiów: azteckiego na południu i taraskańskiego na południowym zachodzie, a w północnowschodniej Arizonie, na terenach opuszczonych przez Anasazi osiedlają się duże grupy Navajos, potomków kilku grup Apache przybyłych z terenów dzisiejszej Kanady i południowej Alaski. Sami Aztekowie, twórcy najpotężniejszego imperium w Ameryce Środkowej, byli przybyszami z okolic dzisiejszej Californi, a ich zorganizowane jako federacja podbitych i azteckich państewek imperium, pojawiło się zaledwie kilka pokoleń przed Hiszpanami (Potrójne Przymierze, 1428).
